Kadın İşçinin Analık Hali

Analık hali kadın işçiler için çok özel ve önemli bir haldir. Analık halinde koruma sadece çalışan ananın korunması anlamına gelmez. Anayı koruyucu hükümler getirmenin amacı da sayılan hallerde korumanın sağlanmasıdır. O halde, ananın korunmasına ilişkin düzenlemeler yapılırken, sınırlamalar veya haklar getirilirken belirtilen perspektifin göz önünde bulundurulması gerekir. Kadın işçilerin doğumdan sekiz hafta önce ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmamaları gerekir. Hatta pek çok gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta ek süre daha eklenir. Kadın işçilerin doğumdan önce ve sonra sekizer haftalık sürelerde çalıştırılmaları yasaktır ve bu sürelerde işe gelmeyen kadın işçinin hizmet sözleşmesi işveren tarafından feshedilemez, kadın işçinin bu hakkı kanundandır.

Kadın İşçinin Analık Halinde Çalışma Koşulları Nasıl Olur?

1- Gece Çalışması

Gece döneminde çalışma, niteliği gereği daha yorucu olması ve işçinin ailevi ilişkilerinin sağlıklı bir biçimde yürütülebilmesi amacıyla özel ve farklı şekilde düzenlenmiştir. Belirtilen çerçevede İş Kanunundaki düzenlemeler değerlendirildiğinde, gece çalışmalarının gündüz çalışmalarına göre süre ve biçim yönünden farklı düzenlendiği, söz konusu farklılığa uygun olarak bazı sınırlamalara yer verildiği tespit edilmektedir. 4857 sayılı İş Kanununun 73. maddesi uyarınca; “Sanayiye ait işlerde on sekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması yasaktır. On sekiz yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılmasına ilişkin usul ve esaslar Sağlık Bakanlığı’nın görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir. Anılan “Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik”11 uyarınca, “kadın işçilerin her ne şekilde olursa olsun gece postalarında 7,5 saatten fazla çalıştırılamayacağı” hükme bağlanmaktadır.

2- Tehlikeli İşlerde Çalıştırılma Yasağı

Kadın işçilerin kendileri için fiziksel ve genetik sakıncalar oluşturabilecek işlerde çalıştırılması ulusal ve uluslararası mevzuatta çok eskiden beri yasaklanmıştır. Ağır ve tehlikeli işler, genelde insan sağlığına zarar veren işlerdendir ve fiziksel yapısı itibarıyla erkeğe göre daha zayıf olan kadın işçinin çalıştırılması sağlığı için büyük sakıncalar oluşturabilir. Bu sakıncayı gidermek amacıyla, kadınların bazı ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılması yasaklanmış, bazılarında çalıştırılabilmesi ise bazı koşullara bağlanmıştır.

3- Kadın İşçilerin Hamilelik ve Doğum Sonrasında Korunması

Kadın işçilerin hamilelik ve analık döneminde içinde bulundukları şartlar dikkate alındığında, diğer kadın işçilere nazaran daha zor ve özel olarak korunmayı gerektiren bir durumda oldukları görülecektir. Kadın işçiler, hamilelik ve analık durumunda iş görme edimini kusuru olmadan yerine getiremezler. Dolayısıyla, kadın işçilerin hamilelik ve analık halinde, genel olarak kadın çalışanların korunmasından farklı ve özel olarak korunması gerekir. Bu amaçla gerek uluslararası sözleşmeler ve gerekse ulusal düzenlemelerde, kadın işçilerin hamilelik ve analık dönemlerinde anneyi ve doğacak çocuğu ortaya çıkabilecek tehlikelere karşı korumak için çeşitli düzenlemeler yapılmış, kadın işçiye dönemde izin hakkının yanında birtakım koruyucu hükümler getirilmiştir. İş K.m.74 hükmüne aykırı olarak doğumdan önceki ve sonraki sürelerde gebe veya doğum yapmış kadınları çalıştıran veya ücretsiz izin vermeyen işverenlere idari para cezası uygulanacaktır (İş K.m.104/I).

Süt İzni Nedir?

Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirebilmeleri için günde toplam bir buçuk saat izin verilmesine, süt izni adı verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını kadın işçi kendi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır, ücretinden kesilemez.
Eğer işçinin süt izinlerinin toplu kullanılmasına dair talebi olur ise bu durumda, bahsi geçen talep işveren nezdinde değerlendirilir. İznin toplu kullandırılması ya da haftada bir gün gibi ara toplu kullanım uygulaması yapılması uygulamada görülmektedir. Süt izni ücretli izin olduğundan bu sürelerde kadın işçi çalışıyormuş gibi ücret ve çalışmaya bağlı diğer sosyal haklara hak kazanmaya devam eder.

Doğum Süreci ve Sonrası Hangi İzinler Kullanılabilir?

Doğum ile ilgili izinler gebelik döneminde başlar, ebeveynler çocuk ilköğretim çağına gelene kadar izin haklarından yararlanabilirler. Bu izinler 4857 sayılı İş Kanununun madde 74 ve madde 13 ile düzenlenmiş, ayrıca “Analık İzni veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmi Süreli Çalışmalar Hakkında Yönetmelik” ile de detayları belirlenmiştir.

1. Doktor Kontrolleri: Hamilelik süresince kadın işçiye periyodik doktor kontrolleri için izin verilir, bu izinler ücretinden kesilmez.
2. Çalışma Süresi: Gebe veya emziren çalışanlar günde 7,5 saatten fazla çalıştırılamaz, gebelik durumundan itibaren doğumdan 1 yıl sonrasına kadar gece çalışmaya zorlanamazlar. Bu süre iş yeri hekiminden alınan rapor ile 6 ay daha uzatılabilir.
3. İşin Niteliği: Sağlık raporu ile gerekli görüldüğü takdirde ücretinde hiçbir azalma ve kesinti yapılmadan daha hafif işlerde çalıştırılır. İş yerinde uygun hafif işlerin olmaması durumunda, çalışanın talebi ile ücretsiz izinli sayılması sağlanır.
4. Doğum Raporu: Gebe çalışanlar, doğumdan önce 8, doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta analık nedeniyle istirahatli sayılırlar. Bu sürelerin ücreti “analık iş göremezlik ödeneği” olarak SGK tarafından ödenir. Doktor raporu ile doğumdan önceki 3. haftaya kadar (37.hafta) çalışma sürdürülebilir. Bu durumda doğum öncesinden kalan süreler doğum sonrasına eklenir. Gebelik çoğulsa, istirahat süresi 2 hafta daha uzar.
5. Ücretsiz İzin: Doğumdan sonra istirahat süresinin bitiminden itibaren 6 ay içinde çalışanın ücretsiz izin hakkı vardır. Bu izni kullanmadan en az 1 ay önce işverene yazılı bildirimde bulunmak gerekir. Çalışan doğum raporu bitiminden sonra tekrar çalışmaya başlayıp, henüz 6 ay geçmemişse ücretsiz iznini talep edebilir. Örneğin doğum raporundan sonra 4 ay çalışmış bir kişi, isterse sonraki 2 ay ücretsiz doğum iznini kullanabilir. Ücretsiz doğum izninin, analık istirahat raporu bitiminden itibaren 6 aya kadar, yani 6 ay içinde kullanılması gerekmektedir. Bu süre sonunda izin hakkı ortadan kalkar.
6. Yarım/Yarı Zamanlı Çalışma: Yeni gelen izinlerden biri olan yarım çalışma, kadın işçinin doğum raporundan sonra çocuk sayısına göre 60/120/180 gün boyunca yarı zamanlı çalışmasına olanak sağlayan, işverenden yarım ücret alıp ücretin kalanının asgari ücret üzerinden İŞ-KUR tarafından “yarım çalışma ödeneği” olarak karşılandığı bir izindir. Çalışan haftanın yarısı çalışır kalan yarısı ücretsiz izinli sayılır. Bu izni ödenek alarak kullanabilmek için doğum raporu bitimi itibariyle 1 ay içinde İŞ-KUR’a müracaat edilmesi gerekir. Yarım çalışma ile ilgili detaylı yazımızı inceleyebilirsiniz.
7. Analık Sonrası Kısmi Çalışma: Kısmi çalışma, ebeveynlerin ikisinin de çalışıyor olması şartıyla birinin çocuk ilkokul çağına geldiği ayın sonuna kadar part-time çalışma hakkıdır. İşçi doğum izinlerinin bitiminden sonra dilediği zamanda kısmi çalışmaya geçebilir. Dilediği zaman da tam zamanlı çalışmaya dönebilir. İşçinin kısmi çalışma talebi nedeniyle iş akdinin feshedilmesi mümkün değildir. Her çocuk için bir kez bu haktan yararlanılabilir. Kısmi çalışma ile ilgili detaylı yazımızı incelebilirsiniz.
8. Emzirme/Süt İzni: Doğum izinlerinin ardından çalışmaya başlayan kadın işçi, çocuğu 1 yaşına gelene kadar fiilen çalıştığı her gün için günde en az 1,5 saat süt izni kullanır. Bu süreleri işveren önceden bildirmek kaydıyla gün içinde istediği saatlerde kullanabilir, istediği şekilde bölebilir. Fakat işverenler tarafından izin verilse bile süt izinlerinin toplu kullanımı iznin verilme sebebine aykırılığı nedeniyle yasal kabul edilmiyor.
9. Babalık İzni: Çocuğu olan işçiye 5 gün izin verilir.
10. Ebeveyn İzni: Çocuğunun en az %70 engelli ya da süreğen hastalığı olması durumunda, çocuğun tedavisi için ebeveynden sadece birinin kullanması şartıyla, işçiye 1 yıl içinde 10 güne kadar ücretli izin verilir. Bu izin ister 10 gün olarak toplu şekilde, istenirse yıl içinde bölümler halinde kullanılabilir.