Ekonomik hayatta paranın dışında sıklıkla kullanılan bir çok kıymetli evrak türü vardır. Bu kıymetli evrakların bir türü olan çek, ticari hayatın devam etmesinde önemli rol oynar. Uygulamada pek çok gerçek ve tüzel kişinin ödemeleri için çek kullandıklarını görmekteyiz. Ancak ekonomik sıkıntılar halinde bu çeklerin bankada bir karşılığının olmaması gibi durumlar da söz konusu olabilmektedir. Çek nedir ve karşılıksız çek nedir sorularının cevapları ve ceza davalarının nasıl yürütüldüğü hakkında bilgiler…
Çek Nedir?
Peki, çek nedir? Ödeme emri niteliğinde olan bir kıymetli evrak türüdür. Bankaya hitaben yazılan ve üzerindeki tutar karşılığında ödeme gücü olan bir evraktır. Adına çek düzenlenen kişi çekin ait olduğu bankaya gidip çeki gösterdiği takdirde üzerinde yazan tutar kendisine ödenir. Yani çek bir nevi ödeme aracı olarak da karşımıza çıkar.
Ticari hayat için önemli yeri olan çekin yanlış kullanımı takdirde pek çok hukuki sorunla karşılaşılır. Bu sorunlardan en sık karşılaştığımız ise karşılığı olmayan çeklerdir.
Karşılıksız Çek Nedir?
Peki, karşılıksız çek nedir? Yukarıda da bahsettiğimiz gibi çek ticari hayatta ödeme aracı olarak kullanılır. Ancak çekin kullanımı için bankaya gidildiğinde bazen karşılıksız olduğu ortaya çıkar. Bir çekin karşılıksız olması demek çekin üzerinde yazan kadar para tutarında, çeki düzenleyen kişinin hesabında paranın olmaması demektir. Böyle bir durumda çek karşılıksız niteliğini alır.
Çeki düzenleyen kişinin hesabında çek tutarı kadar paranın olmaması durumunda kişiye banka tarafından ödeme yapılamaz. Böyle bir durumda kişinin elinde karşılıksız çek var demektir. Ödeme de bulunamayan banka çekin üzerine “karşılıksızdır” ibaresini basar. Karşılıksız damgası basıldıktan sonra çek kişiye geri verilir. Böylece artık kişinin elinde karşılıksız çek var olur.
Kişinin elinde bulunan karşılıksız çekte kimlerin sorumluluğunun olduğunu belirtmek gerekir. Şöyle ki;
Karşılıksız Çeklerde Kimlerin Sorumluluğu Vardır?
İlk olarak çeki düzenleyen kişinin sorumluluğu doğmaktadır. Kişi kendi hesabında var olan paradan daha fazlasını çek ile düzenleyemez. Çek ile ödemeyi vaat ettiği tutarı bankadaki hesabına göre ayarlamalıdır. Çünkü çek bir ödeme aracı göreviyle hamil tarafından bankaya ibraz edildiğinde de hamile ödemenin yapılması gerekir. Bu sebeple çekin karşılıksız çıkması durumunda çekin sahibinin sorumluluğu doğar.
Aynı zamanda çekin karşılıksız çıkmasında bankanın da birtakım şartların varlığı halinde sorumluluğu vardır. Şöyle ki;
Çekin kısmen karşılıksız çıkması halinde; yani tüm tutarının değil de bir kısmının eksik kalması durumunda banka; çek bedeli 2.225,00 TL ve altında ise çek bedelini aşmamak üzere kısmı karşılığı 2.225,00 TL miktarı tamamlayacak bir rakamı hamile ödemekle sorumludur. Eğer çek bedeli 2.225,00 TL miktarının üzerinde ise de yine çekin bedelini aşmamak kaydıyla 2.225,00 TL miktarı tamamlayacak bir tutarı hamile ödemekle yükümlüdür.
Çekin tamamen karşılıksız çıkması halinde; çekin bedeli 2.225,00 TL ve üzeri ise banka hamile 2.225,00 TL tutarı ödemekle sorumludur. Eğer çek bedeli 2225,00 TL’nin altında ise çek bedeli ne kadar ise o rakamı ödemekle yükümlüdür.
Karşılıksız Çek İle Karşılanan Kişi Ne Yapabilir?
Öncelikle hamil elinde bulunan karşılıksız çeki tabii ki tahsil etmek isteyecektir. Bu doğrultuda bankaya başvurarak çekin karşılıksız nitelikte olduğunun tespiti yapılmalıdır. Karşılıksız çeki tespit edilmesinden sonra bu çekin tahsili için icra takibi yoluna başvurulabilir. Hatta çek bir kıymetli evrak olduğunda borçlunun mal kaçırma şüphesi var ise ihtiyati haciz kararı da alınabilecektir.
Çeki ciro eden kişi veya kişilere karşı karşılıksız çek için icra takibinin başlatılması gerekir. İcra takibinin başlatılmasıyla aleyhine icra takibi başlatılan kişiye ödeme emri gönderilir. Bu ödeme emrine, çeki ciro eden kişi 5 gün içerisinde itiraz etmezse icra takibi kesinleşir. Ödeme emrine itiraz etmek; çekin karşılıksız olmadığını ve böyle bir icra borcunun olmadığını ileri sürmek demektir. İcra takibinin kesinleşmesi ise takip ile başlatılan borcun varlığının kesinleşmesi demektir. Zira borçlu olarak çeki ciro eden kişi itiraz etmez ise borcunu kabul etmiş olur.
İcra takibinin kesinleşmesinden sonra hamil borçlu adına haciz işlemlerinin başlatılmasını talep edebilir. Haciz işlemiyle birlikte çeki ciro eden borçlunun üzerine kayıtlı olan mallarına el konulması sağlanır. Daha sonradan haciz işlemiyle el konulan malların satılması talep edilir ve ardından satılan malların miktarıyla hamile karşılıksız çekteki alacağının karşılığı olarak ödenir.
Aynı zamanda başlatılan icra takibiyle birlikte çekin bedelinin tahsili sağlandığı gibi işleyen faizinde tahsili sağlanır. Yani icra takibiyle birlikte alacağın ödenmesi gereken günden itibaren çek bedelinin tahsil edileceği güne kadar işleyen faiz de alınır.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu
Peki, karşılıksız çek cezası nedir ve karşılıksız çek suçu nedir? İcra takibinin yanı sıra hamilin başvurabileceği bir yol daha vardır. Bu yol; karşılıksız çeki düzenlediği için çek sahibini şikayet etmektir. Hamilin karşılıksız çek düzenlenmesi suçunu öğrenmesinden itibaren 3 ay içerisinde ve her türlü 1 yıl içerisinde şikayette bulunması gerekir. Aksi halde karşılıksız çek için herhangi bir ceza davası süreci başlamaz. Dolayısıyla hamilin şikayette bulunması şarttır. Ayrıca hamilin çeki süresi içerisinde bankaya ibraz etmesi ve süresi içerisinde çekin karşılıksız olduğunu öğrenmesi gerekir. Ancak bu şekilde şikayette bulunabilir.
Hamilin şikayeti üzerine karşılıksız çek düzenlemesi sebebiyle kişi adına “karşılıksız çek düzenleme suçundan” dolayı ceza davası açılır.
Ceza davasında ilk yaptırım olarak kişiye adli para cezası verilir. Her karşılıksız çek için 1500 güne kadar adli para cezası uygulanır. Günlük para cezasının miktarı Türk Ceza Kanunu’un 52. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre bir güne tekamül eden adli para cezası için 20 TL’den az ve 100 TL’den fazla olmayacak bir rakam hükmedilir. Tabi bu hükmedilecek rakam kişinin ekonomik durumuna bakılarak ödeme gücüne göre belirlenecektir.
Eğer kişi belirlenen adli para cezasını ödemez ise cezası hapis cezasına çevrilebilir. Aynı zamanda kişi adına uzlaşma ve hükmün açıklanmasının geriye bırakılması gibi hükümlerde uygulanabilir.
Kişinin bir daha karşılıksız çek düzenleme suçunu işlememesi için çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı da uygulanabilir. Böyle bir ceza alan kişi elinde var olan çek defterlerini ilgili bankaya verir ve daha fazla çek düzenleyemez.
Ayrıca; karşılıksız çek nedir, karşılıksız çek kesmenin cezası nedir gibi ve benzeri sorularınızda hukuk büromuzdan daha ayrıntılı danışmanlık hizmeti almak için şirketler ve ticaret hukuku avukatımız ile görüşebilirsiniz.