Günümüzde çoğumuzun aşina olduğu bir kelimenin Türk Hukukundaki konumunu ve hukuki sonuçlarını inceleyeceğiz. ‘’Franchising.’’ kelimesi. Eminim ki çoğumuz günlük hayatın içerisinde bir şekilde karşısına çıkmış veya duymuştur. Fakat tam olarak uygulama alanını bilmemekle birlikte hukuki açısından sonuçları da bilinmemektedir.
Franchising Nedir?
Franchise kelimesinin Türkçe karşılığı “imtiyazdır.” Franchise demek belirli bir firmanın ürünüyle, hizmetiyle, kalitesiyle ve ismiyle bağdaşan ve kanıtlanan durumlarına bir bedel karşılığı almak ve isim hakkını kullandırmaktır.
Bir marka veya bir firmanın belirli bir maddi bedel karşılığında bağımsız olan yatırımcılara kendileri ile bağdaşan ve başarı yapmış olan markasını veya firmasını kullandırması ve işin yönetimi ve organizasyonu bakımından da belirli şartlar dahilinde sürekli destek sağlayarak uzun vadeli oluşturdukları iş ilişkisidir. Bu iş ilişkisine “franchising ” denir. Aynı zamanda bu ilişki birbirinden bağımsız iki taraf arasında meydana gelen sözleşmesel bir ilişkidir.
Türkiye de genellikle günlük hayatımızda bu kavram fast-food şirketleri, benzin istasyonları vs tarafından karşımıza çıkmaktadır.
Franchising Sözleşmesi Nedir?
Franchise sözleşmesi ayrıntılı bir düzenleme yapılmaksızın sözleşme taraflarının hak ve yükümlülüklerini genel hatlarıyla ele alan bir sözleşmedir. Bu anlamda sözleşme yalnızca anlaşmaya konu edilen mal ya da hizmetin ne şekilde verileceği hususunda tarafların iş birliğini sağlaması ve bu yönde temel koşulları içermesidir. Sözleşme süresince ürünlerin teslimatı, hammaddelerin temini, eğitim esasları gibi pek çok tamamlayıcı sözleşmenin daha yapılması gerekecektir. İşte bu noktada da daha sonra yapılması gereken tamamlayıcı sözleşmelere franchise sözleşmesi bir dayanak oluşturmaktadır. Bu sebeplerden dolayı franchise sözleşmesi çerçeve sözleşmesi niteliği taşımaktadır.
İlgili Alan: Sözleşmeler Hukuku Avukatı
Franchising Sözleşmelerine ilişkin hukuksal dayanak oluşturan belirli bir kanun bulunmamaktadır. Türk hukuk sistemi açısından ise Türk Borçlar Kanunu’nda açıkça tanımlanmamış ‘’sui generis’’ yani kendine özgü anlamında sözleşme niteliğindedir. Kendine özgü yapısı olmasından dolayı sözleşme içeriğinde birden fazla sözleşmenin özelliklerini taşımaktadır. Bu sözleşmeler Türk Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu hükümlerinin yorum yolu ile uygulama alanı bulmaktadır. Aynı zamanda bu sözleşmeler genel kurallar çerçevesinde değerlendirilirler.
Franchising Sözleşmesi Unsurları Nelerdir?
Sürekli borç ilişkisi içeren bir sözleşme olması;
Franchising sözleşmesi sürekli borç ilişkisi içeren bir sözleşmedir. Tarafların sözleşmeden kaynaklı birbirlerine olan borçlarını tek bir edim ile değil sözleşme süresi boyunca tekrarlanan birçok edimle yerine getirmesidir.
Franchise alan tarafın bağımsızlığı :
Franchise alan, başkasının işletmesine veya bünyesine bağımlı olmayan kendi nam ve hesabına çalışan bağımsız bir işletmedir.
Bir Franchise Sisteminin bulunması :
Franchise alan tarafa sunulması gereken bir franchise sisteminin olması gerekmektedir. Bu sistem iş modeli ve organizasyon şeklinde olmalıdır. Aynı zaman da bu sistemin pazarlanmaya müsait somut ve özgün hale getirilmiş bir organizasyona dayanması gerekmektedir.
Franchise verene belli bir ücret ödenmesi:
Genellikle uygulamada franchise alan başlangıçta belirli bir miktarı franchise verene öder ve daha sonra da cirosundan belirli bir oran tutarını da ücret olarak vermeye devam eder. Uygulamada görülen en sık yöntemi bu olmakla birlikte franchise alan taraf sözleşmenin her iki tarafa borç yükleyen niteliği taşımasından dolayı ücret ödemekle yükümlüdür.
Franchise Sözleşmesinin Türleri
Birçok sözleşmenin türü olduğu gibi franchise sözleşmesinin de kendi içerisinde türlere ayrılmaktadır. Şöyle ki;
-
Ürün Franchisingi :
Franchise alan taraf franchise veren tarafın ürünlerinin sürümünü yapmayı ve piyasaya sürmesini üstlenir. Bunu yaparken de franchise verenin markasını, ismini ve sınai haklarını kullanabilir.
-
İşletme Franchisingi :
İşletme franchisingi ise sadece franchise verenin hem ad hem de markasını kullanmakla kalmaz bu durumlara ek olarak franchise alanın işletmesini kurmasına, işletmesinin işletilme biçimine kadar tüm işletmesel süreçleri kapsayan bir franchise sözleşme yapması demektir. Yani diğer franchising sözleşme türlerinden daha kapsamlı ve detaylı olan işletmesel franchising sözleşmesi, taraflar arasında ürün de dahil olmak üzere servis, marka ve bir işletmenin tümünü kapsayan pazarlama ve üretimle ilgili tüm faaliyetleri içeren bir iş birliği oluşturmak demektir. Bu tür yapılan işletme franchising sözleşmesinde diğer sözleşme türlerine nazaran daha sıkı denetime tabii olmaktadır. Sözleşme yapısı gereği franchise alan tüm işletmeyi kapsayan bir alım yapmasından kaynaklı franchise veren sürekli eğitim ve yardım ile franchise alana destek olmaktadır.
-
Mal Franchisingi :
Bu türde ise mal franchising verenin elinde olup franchise alan malları üretmemektedir.
Franchise alanın bu sözleşme türünde franchise verenin ürettiği malları satışa sunmak ve tüketiciyi bu konuda bilgilendirmek ve aynı zamanda malın bakımı, onarımı gibi satış sonrası hizmetleri sunmakla da yükümlü olmasıdır. Franchise verenin mallarını franchise alan tarafın tüketiciye sunması sözleşmenin konusunu oluşturmaktadır. Bu sözleşme türüne örnek olarak kozmetik ürünlerinin satımı veya bilgisayar ürünlerinin satımı verilebilir.
-
Hizmet Franchisingi :
Bu sözleşme türünde ise mal franchising sözleşme örneğine benzemekle birlikte burada farklı olarak konu ürünün değil hizmetin sunulmasıdır. Franchise alan franchise verenin talimatlarıyla ve yönlendirmesiyle hizmeti hazırlar ve tüketiciye sunar. Bu sözleşme türüne örnek olarak ise fast-food, otelcilik verilebilir.
-
Üretim Franchisingi:
Üretim franchise sözleşmesinde de yine franchise alan, franchise verenin elde ettiği hammaddeleri üretmekle veya bu hammaddeleri işleyerek satmakla yükümlü olduğu sözleşme türüdür.
-
Dağıtım Franchisingi :
Dağıtım franchising sözleşmesinde ise franchise alan kendiliğinden herhangi bir üretim yapma pazarlama işlemine girmeden sadece franchise verenin ürettiği malı, onun markası altında satmakla yükümlüğü olduğu sözleşme türüdür.
Franchise Sözleşmesi Nasıl Sona Erer?
Franchise sözleşmesi diğer sözleşmeler gibi taraflar arasında belirsiz süreli ile belirli süreli olmak üzere iki şekilde de yapılabilmektedir. Belirli süreli sözleşme olarak yapıldığı takdirde tarafların yenilemeye yönelik bir irade beyanı olmadıkça sözleşmede öngörülen sona erme tarihinde sözleşme kendiliğinden sona erer. Eğer belirsiz süreli olarak yapılmış ise sözleşmenin karşı tarafına makul bir süre verilmek suretiyle ve fesih ihbarında bulunularak veya haklı sebep varlığı halinde sebebi karşı tarafa belirtilerek sözleşme sona erdirilebilir.
Bu sona erme durumlarına ek olarak bir de Olağanüstü Fesih durumu vardır. Eğer sözleşmenin bu şekilde sona erdirilmesi, taraflarca öngörülmeyen durumların ortaya çıkması veya taraflardan birinin borçlarını yerine getirmemesi gibi onlardan sözleşmeyi sürdürmelerinin beklenemeyeceği durumlarda söz konusu ise sözleşme olağanüstü fesih ile sona erdirilebilir.
Ve son olarak da diğer sebepler neticesiyle de sözleşme sona erdirilebilir. Örneğin taraflardan birinin ölümü, sürekli olarak taraflardan birinin fiil ehliyetini yitirmesi ve taraflardan birinin iflasına karar verilmesi gibi sebeplerden dolayı kural olarak sözleşme sona erer.
Franchise sözleşmesinin sona ermesiyle tarafların birbirlerine karşı borçları kalmamaktadır. Fakat sözleşmenin sona ermiş olsa dahi birbirlerine karşı halen bazı yükümkülükleri devam eder. Şöyle ki; franchise veren işletmenin tasfiyesinde franchise alana yardımcı olmak ve denkleştirme bedeli ödeme yükümlülüğü altındayken, franchise alan ise rekabet etmeme, sır saklama ve fikri ve sınaî unsurların kullanımına son verme ve bunları iade borcu yükümlülüğü altındadır. Bu yükümlülük durumu her iki tarafında sözleşmenin sona ermesi durumunda bile karşılıklı korunmalarını sağlar.