Eşlerin boşanması durumunda müşterek çocuklarının velayetinin kimde olacağı her daim tartışma yaratan bir konu olarak karşımıza çıkar. Anlaşma sağlayamayan eşler arasında boşanma gibi yıpratıcı sürecin içerisinde bir de çocuklarının velayeti hususu eklenerek bir uyuşmazlık durumu oluşturulur. Böyle bir uyuşmazlıkta çocuğun velayetinin kime verileceği konusu mahkemeye taşınır ve hakim tarafından çocuğun velayetine karar verilir. İşte boşanmada velayet nedir ve boşanmada velayet hakkı ile ilgili tüm bilinmesi gerekenler.
İlgili Alan: Boşanma Avukatı
Boşanmada Çocuğun Velayeti Kime Verilir?
Peki, boşanmada velayet kime verilir? Öncelikle tabi ki eşler kendi aralarında çocuklarının velayetinin kimde olacağına dair bir anlaşma yapabilirler. Böyle bir durumda boşanma sırasında mahkemeye velayet konusunda anlaştıklarını ileri sürebilirler. Ancak anlaşamadıkları durumda ise o halde velayet konusu mahkemece karara bağlanması gerekecektir.
Boşanmada çocuğun velayetinin ya anneye ya da babaya verileceği aşikardır. Ancak nelere bakılarak veya hangi durumlar gözetilerek velayet kime verilebilir bunun üzerinde durmak gerekir. Zira ya anneye ya da babaya verileceği zaten bilinen bir durumdur. Peki mahkeme çocuğun velayetini kime vereceğine karar verirken nelere dikkat eder veya neye göre karar verir?
Boşanmada Velayete Karar Verilirken Nelere Dikkat Edilir?
Velayetin kime verileceği konusunda ilk olarak bakılacak durum çocuğun menfaat durumudur. Çocuk için en önemlisi onun menfaatlerinin korunmasıdır. Mahkemede bakılacak ilk durum çocuğun hangi ebeveyne velayetin verildiğinde menfaatleri daha iyi olabilir.
Çocuğun menfaatinden kasıt; geleceğinin planlanmasında ve karşılanması gereken ihtiyaçlarında hangi ebeveynin daha iyi bir rol izleyebileceğidir. Çocuğun velayeti, kime verildiğinde daha iyi bir geleceğe sahip olabileceği durumunun incelenmesidir. Aynı zamanda ekonomik ve sosyal olarak da ihtiyaçlarının karşılanması durumu da beraberinde incelenir.
Bu durumdan sonra daha somut veriler ele alınır. Bu somut veriler; çocuğun yaşı, eğitim durumu, sosyal yaşantısı, kişisel gelişimidir. Bu gibi somut faktörler belirlenir ve bunlar üzerinde durularak bir karar verilir. Örneğin küçük yaştaki çocukların anneye daha çok ihtiyaç duyarlar. Bu sebeple çocuğun yaşı velayetin kimde olacağı hususunda önemli bir faktördür.
Mahkeme eşlerin hayat tarzlarını, ekonomik ve sosyal imkanlarını, alışkanlıklarını ve ardından çocuğun menfaatini gözeterek çocuğun yaşını, eğitim düzeyini, kişisel gelişim durumuna velayet konusunda değerlendirirken bunlara ilave bir de uzman pedagoga da danışabilir. Hakim uzman pedagogdan veya uzman kişilerden isteyeceği raporu da değerlendirmeye alır ve tüm veriler ışığında çocuğun velayetinin kime verileceğine karar verir.
Boşanmada Çocuğun Yaşı
Ayrıca çocuğun yaşı ilerledikçe boşanmadaki durumu kavrayabilme ve hangi ebeveyninde kalmak isteyebileceğini belirtebilecek bir olgunluğa sahip ise o halde mahkemede çocuğun kendisine de danışılabilir. Çocuğun boşanma ve velayet konularını idrak edebilecek yaşta ise mahkemede çocuğun kendisinin de velayet konusunda hangi tarafı istediğini belirtmesi için dinlemesi gerekir.
Velayet Hakkı Nedir? Ne İçin Verilir?
Velayet hakkı nedir? Velayet; küçüklerin ve istisnaî olarak kısıtlı ergin çocukların bakımını, korunmasını ve çeşitli yönlerden yetiştirilmesini sağlamak amacıyla, ana babanın, çocukların kişiliklerinin ve mallarının korunmasıyla, onların temsili konusunda sahip oldukları hak, yetki ve ödevler olarak tanımlanmaktadır. Velayet çocuğun şahıs varlığına, malvarlığına ve temsiline ilişkin hak, yetki ve ödevleri kapsar.
Çocuğun doğru ve sağlıklı gelişimi için ihtiyaçlarının karşılanması ve hoş görülü ortamda yetiştirilmesi gerekir. Yetişkin olmayan çocukların velayeti anne babaya aittir. Yasal bir neden olmadıkça da velayet anne babadan alınmaz. Anne babanın evlilikleri sürdüğü müddetçe velayet anne babanın ikisine aittir. Velayet hakkı, ergin (reşit) olmayan çocuğun çeşitli yönlerden yetiştirilmesi, menfaatlerinin korunması ve kişiliğinin gelişmesi adına anne ve babanın çocuğu üzerinde sahip olduğu ve tarafların şahsına sıkı suretle bağlı olan bir hakkı ifade etmektedir. Bu nedenle; velayet hakkının devredilmesi veya bu haktan feragat edilmesi söz konusu dahi değildir. Aynı zamanda velayet hakkı, kamu düzenine ilişkin olup, anne veya babanın çocuğu üzerinde sahip olduğu hakkın yanı sıra bir yetki ve yükümlülük teşkil etmektedir.
Türk Medeni Kanunu’nun 344. Maddesi Kapsamında
Anne ve baba, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 344. maddesi kapsamında, velayetleri çerçevesinde üçüncü kişilere karşı çocuklarının yasal temsilcisi sıfatını haizdir. Anne ya da babadan biri vefat ederse velayet hayatta kalana aittir. Anne babanın boşanması durumunda ise hakimin kararı ile belirlenir. Eğer anne baba evli değillerse çocuğun velayeti anneye aittir. Anne bakamayacak durumda ise veya ölmüş ise velayet babaya yada mahkeme tarafından belirlenen vasiye verilir. Eğer anne baba çocuğuyla ilgilenmeyip ona kötü davranışlarda bulunuyorsa, mahkeme kararı ile çocuk bir ailenin yanına yada bir kuruma yerleştirilebilinir.
Kural olarak velayet hakkı, çocuğun erginliği ile sona erer. Fakat ergin olmasına rağmen kısıtlanan çocuk için de velayetin devamına karar verilebilir. Bununla birlikte, hakimin gerekli gördüğü hallerde kısıtlanan çocuğun vesayet altına alınması ve bu nedenle kendine bir vasi atanmasına karar verilebilir. “Velayet” kavramı, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 335 ile 351. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Buna göre; ergin olmayan çocuk, evlilik birliği devam ettiği sürece anne ve babasının velayeti altındadır ve yasal sebep bulunmadıkça velayet anne ve babadan alınamaz.
Velilerin Hakları ve Görevleri
- Ana ve baba, çocuğun bakım ve eğitimi konusunda onun menfaatini göz önünde tutarak gerekli kararları alır ve uygularlar.
- Çocuk, ana ve babasının sözünü dinlemekle yükümlüdür.
- Ana ve baba, olgunluğu ölçüsünde çocuğa hayatını düzenleme olanağı tanırlar; önemli konularda olabildiğince onun düşüncesini göz önünde tutarlar.
- Çocuk, ana ve babasının rızası dışında evi terk edemez ve yasal sebep olmaksızın onlardan alınamaz.
- Çocuğun adını ana ve babası koyar.
- Ana ve baba, çocuğu olanaklarına göre eğitirler ve onun bedensel, zihinsel, ruhsal, ahlaki ve toplumsal gelişimini sağlar ve korurlar.
- Ana ve baba çocuğa, özellikle bedensel ve zihinsel engelli olanlara, yetenek ve eğilimlerine uygun düşecek ölçüde, genel ve mesleki bir eğitim sağlarlar.
- Çocuğun dinî eğitimini belirleme hakkı ana ve babaya aittir.( Ergin, dinini seçmekte özgürdür.)
- Ana ve baba, velayetleri çerçevesinde üçüncü kişilere karşı çocuklarının yasal temsilcisidirler.
- Velayet altındaki çocuk, ayırt etme gücüne sahip ise ana ve babanın rızasıyla aile adına hukukî işlemler yapabilir; bu işlemlerden dolayı ana ve baba borç altına girer.
Velayetin Kime Verileceği Neye Göre Belirlenir?
Boşanmada velayet neye göre verilir ve nasıl belirlenir? :
- Çocuğun çıkarlarını hangi taraf daha iyi koruyabilecekse,
- Çocuk çok küçükse ve anne bakımına ihtiyacı varsa (0-4 yaş arası gibi)
- Çocuk hangi tarafa duygusal anlamda daha fazla bağlı ise
- Çocuk hangi tarafta düzenli ve sağlıklı yaşam şartlarına kavuşabilecekse
- Hangi tarafta kardeşlerinden ayrılmayacak ve daha iyi ilişkiler içinde olacaksa
Velayet Verilirken Çocuğun İsteği Önemli Midir?
Elbette çocuğun velayeti verilirken çocuğun düşüncesi, kiminle kalmak istediği önemlidir. Zaten mahkemede hakim tarafından kiminle kalmak istediği, kimin yanında daha mutlu olacağı kesinlikle sorulur. Hakim diğer unsurları ve çocuğun düşüncelerini de göz önünde bulundurarak kararını verir.
Velayet Hakkının Kullanılması
Velayet hakkı, kişiye sıkı sıkıya bağlı bir haktır. Bu sebeple hakkın devredilmesi veya velayet hakkında feragat edilmesi mümkün değildir. Evlilik devam ettiği sürece anne ve baba bu hakkı birlikte kullanırlar. Yani, çocuğun bakım, eğitim, korunma ihtiyaçlarının karşılanması, kişiliğine özen gösterilmesi, çocuğun temsil edilmesi ve mallarının yönetilmesi hususlarında birlikte hareket ederler. Velayetin kullanılmasına ilişkin bir konuda anne ve babanın anlaşamaması halinde çocuğun korunmasına ilişkin hükümler gereğince çocuğun yararına olan davranışın gerçekleştirilmesi gerekir. Anne ve babalar velayet hakkı kapsamında çocuklarına özenle bakmak ve iyi bir eğitim almaları için gereken çabayı göstermek zorundadırlar. Anne ve baba olmak bazı hak ve sorumlulukları kapsamakta olup Türk Medeni Kanunu ile de bu hak ve sorumluluklar güvence altına alınmıştır. Eşlerin boşanması halinde ergin olmayan çocuğun hak ve menfaatlerinin korunması amacı ile velayete ilişkin hükümler düzenlenmiştir. Boşanan eşlerde velayetin kime bırakılacağı tamamen çocuğun menfaati gözetilerek belirlenecektir.
Nafaka Nasıl Talep Edilebilir?
Eşlerin boşanması halinde velayetin anne ya da babaya bırakılması diğer eşin çocuğun giderlerine katılmayacağı, daha iyi bir eğitim alması ve daha iyi koşullarda yaşaması için çaba harcamayacağı anlamına gelmemektedir. Velayet kendisine bırakılmayan ebeveynin de sorumlulukları yine evlilik birliği içerisinde nasıl ise aynı şekilde devam edecektir. Fakat velayet kendisine bırakılmayan tarafın sorumluluktan kaçmasını engellemek için velayet kendisine bırakılan taraf, müşterek çocuk için nafaka ödenmesini talep edebilir. Taraflar müşterek çocuk için nafakayı boşanma davasında isteyebilecekleri gibi boşanma davasından sonra da ayrıca açabilecekleri nafaka davası ile de talep edebileceklerdir. Müşterek çocuğun eğitim dahil tüm giderleri için bağlanacak olan bu nafakanın miktarı eşlerin maddi durumlarına ve çocuğun ihtiyaç ve menfaatlerine göre belirlenecektir. Nafaka ödeme yükümlülüğünü yerine getirmeyen ebeveyn, şikayet halinde 3 ay hapis cezası ile cezalandırılabilecektir.
Velayet Hakkının Kötüye Kullanılması
Velayet kendisine bırakılan ebeveyn her zaman çocuğunun menfaatlerini düşünmek ve bu menfaatlere göre davranmak zorundadır. Ebeveyn çocuğun geleceğini ve eğitim hayatını tehlikeye düşürecek davranışlardan kaçınmalı, çocuğun psikolojisini bozacak davranışlardan kaçınmalı ve velayet kendisine bırakılmayan eş ile ilişki kurmasına engel olmamalıdır. Aksi halde velayet hakkının kötüye kullanıldığı iddiası gündeme gelebilecektir. Velayet kendisine bırakılmamış olan ebeveyn değişen durumlara göre velayetin kendisine verilmesi için her zaman dava açma hakkına sahiptir. Velayet kendisine bırakılmış olan eşin yeniden evlenmesi, velayetin değiştirilmesi için sebep teşkil etmemekte olup velayet kendisine bırakılan eşin yeniden evlenmesi ile müşterek çocuğun yaşayış tarzının olumsuz olarak değiştiğini, menfaatlerinin zarara uğradığını iddia eden ebeveyn, velayetin değiştirilmesi için elbette ki velayet davası açma hakkına sahiptir.