Kamu idaresinin güvenirliliği ve işleyişine karşı suçlar başlığı altında Türk Ceza Kanunu’nun 250. maddesinde düzenlenen “İrtikap” suçu; kamu görevlisinin görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar etmesi (zorlaması) veya hileli davranışlarla ikna etmesi şeklinde işlenmektedir. İşte, irtikap suçu ile ilgili tüm ayrıntılar.
İrtikap suçu icbar ve ikna suretiyle işlenebildiği gibi mağdurun hatasından faydalanarak da işlenebilmektedir.
Burada önemli olan, kamu görevlisinin yapmakla görevli ve yetkili olduğu bir işlemi yapmak yahut yapmamak adına bu suçu işlemesidir.
İcbar (Zorlama) Suretiyle İrtikap Suçu
Türk Ceza Kanunu madde 250/1; “Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar eden kamu görevlisi, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.” hükmünü amirdir. Bu maddeye göre; bir kamu görevlisi görevinin sağladığı nüfuzu kullanarak zaten yerine getirmekle yükümlü olduğu kamu görevini yapmak adına suçun mağdurunu maddi bir menfaat sağlamaya zorlaması icbar suretiyle irtikap suçu teşkil edecektir.
Madde metninin devamında icbardan kastın ne olduğu da açıklanmış ve “Kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları karşısında, kişinin haklı bir işinin gereği gibi, hiç veya en azından vaktinde görülmeyeceği endişesiyle, kendisini mecbur hissederek, kamu görevlisine veya yönlendireceği kişiye menfaat temin etmiş olması halinde, icbarın varlığı kabul edilir.” denmiştir. Burada önemle belirtmek gerekir ki; suçun unsuru olan zorlama fiziksel bir zorlama olmayıp açıklandığı üzere manevi bir zorlamadır. Fiziksel zorlama ile maddi menfaat sağlanması ise yağma suçunun konusunu oluşturmaktadır.
Örneğin; evlendirme dairesindeki bir memurun yapılacak olan nikah işlemi için işlemi yapanlardan para talep etmesi ve verilmediği takdirde işlemlerin aksayacağını, gecikeceğini belirtmesi ve mağdur üzerinde maddi menfaat sağlanmadığı takdirde talep edilen işlemin yapılmayacağı gibi bir baskı uygulaması sonucu icbarın varlığı ile irtikap suçunun işlendiği kabul edilir.
Aynı şekilde; trafik polisinin kendisine menfaat sağlanmadığı takdirde mağdura ceza yazacağına ilişkin tavrı ve beyanları da icbar suretiyle irtikap suçu teşkil etmektedir.
İkna Suretiyle İrtikap Suçu
İkna suretiyle irtikap ise TCK 250/2’de düzenlenmiş olup; “Görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla, kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna eden kamu görevlisi ikna suretiyle irtikap suçunu işlemiş olur.” şeklinde düzenlenmiştir.
İkna suretiyle işlenen irtikap suçunda kamu görevlisi yapmakla yükümlü olduğu iş için hileli davranışlarla mağduru maddi menfaat sağlamaya ikna etmektedir. Hileli davranış mağdurun iradesini baskı altına alacak düzeyde olmalıdır.
Örneğin; adliyede yazı işleri müdürü olan kamu görevlisinin dosya masrafı adı altında hukuksuz bir şekilde davanın taraflarından yüksek meblağlar talep etmesi, kişinin yazı işleri müdürü olması ve dosya masrafı olarak parayı talep etmesi karşısında mağdurların bunu hukuka uygun kabul etmesi ve hileli davranış karşısında iradeleri sakatlanarak bu ödemeyi yapmaları halinde ikna suretiyle irtikap suçu işlenmiş olmaktadır.
Hatadan Yararlanma Suretiyle İrtikap Suçu
TCK 250.maddesi 3.fıkrasında düzenlenen hatadan yararlanmak suretiyle irtikap suçunda, kamu vazifesini ifa eden görevli pasif konumdadır. Yani mağduru icbar etmek ya da ikna etmek gibi suçu işlemeye yönelik bir eylemi yoktur. Ancak mağdurun talep ettiği işlemin gerçekleşmesi için gerekli olduğuna inandığı menfaati sağlamasına sessiz kalmakta ve hatadan yararlanmak suretiyle kendisine kazanç sağlamaktadır. Kanun maddesinin bu fıkrasının uygulanabilmesi için kamu görevlisinin menfaat sağlanması sürecinde hiçbir etkin davranışı olmamalıdır.
Örnek verecek olursak; işyeri teftişi için gelen görevlilere bir ödeme yapmak durumunda olduğunu düşünen mağdurun bu ödemeyi yapması ve kamu görevlisinin bu hatadan faydalanarak menfaat elde etmesi ve hata karşısında sessiz kalması halinde 250/3. madde uygulanacaktır.
Denetim Görevini İhmal Suretiyle İrtikap Suçu
Türk Ceza Kanunu 251.madde; “Zimmet veya irtikap suçunun işlenmesine kasten göz yuman denetimle yükümlü kamu görevlisi, işlenen suçun müşterek faili olarak sorumlu tutulur. Denetim görevini ihmal ederek, zimmet veya irtikap suçunun işlenmesine imkan sağlayan kamu görevlisi, üç aydan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.” Hükmünü amirdir. Madde metninden anlaşılacağı üzere denetim görevinin ihmali suretiyle müşterek faillik zimmet ve irtikap suçları açısından öngörülmüştür. Buna göre; denetimi altındaki kamu görevlisinin irtikap suçu işlediğini bilen fakat buna göz yuman da müşterek fail olarak yargılanacaktır. İhmali suretiyle bu suçun işlenmesine imkan sağlayan kamu görevlisi ise; 3 aydan 3 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılacaktır.
İrtikap Suçu Cezası
İrtikap suçu cezası şu şekildedir:
- Bir kimseyi kamu görevinin sağladığı nüfuzdan faydalanarak yapacak olduğu işlem için icbar (zorlama) suretiyle menfaat sağlayan fail, 5 yıldan 10 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
- Kamu görevinin sağladığı güveni kötüye kullanarak hileli davranışlarla mağduru menfaat sağlamaya ikna eden fail, 3 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
- Mağdurun hatasından faydalanarak menfaat sağlamış olan kamu görevlisi ise, 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Cezada İndirim Sebepleri
İrtikap suçunu düzenleyen TCK 250.maddenin 4.fıkrasında bu suç için verilecek cezada indirim sebebi; “İrtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.” Şeklinde belirtilmiştir.
Buna göre; sağlanan menfaatin değerinin düşüklüğü ve mağdurun ekonomik durumu dikkate alınarak yargılama yapan mahkeme tarafından verilecek ceza takdire göre yarısına kadar indirilebilecektir.
Görevli ve Yetkili Mahkeme
Ayrıca, icbar ve ikna suretiyle işlenen irtikap suçundan dolayı yargılama yapmakla görevli mahkeme ağır ceza mahkemeleridir. Mağdurun hatasından faydalanarak işlenen irtikap suçunda ise asliye ceza mahkemeleri görevlidir. Yetkili mahkeme ise suçun işlendiği yani maddi menfaatin failin uhdesine geçtiği yer mahkemesidir.
İrtikap Suçunda Etkin Pişmanlık Hükümleri
Etkin pişmanlık, kişinin suç teşkil eden eyleminden pişmanlık duyarak zararı tazmin ederek yargılamaya katkı sağlaması sonucu verilecek cezadan indirime gidilmesini gerektirecek hallerdir.
Kanunda irtikap suçu açısından etkin pişmanlık hükümleri uygulanmasına dair bir hüküm bulunmamaktadır. Bu sebeple irtikap suçu işleyen fail açısından etkin pişmanlık sebepli cezadan indirime gidilemeyecektir.
İrtikap Suçu Şikayete Tabi Midir?
İrtikap suçu kamu idaresinin güvenilirliğine karşı işlenen suçlardan olup şikayete tabi değildir. Dolayısıyla suç şüphesinden haberdar olan yetkili makamlar herhangi bir şikayete tabi olmaksızın gerekli soruşturma ve kovuşturma işlemlerini yapabileceklerdir.
Şikayete tabi olmayan irtikap aynı zamanda uzlaşma kapsamında da değildir.
Aynı zamanda, konuyla ilgili daha fazla bilgi almak ve hukuk büromuzdan hukuki danışmanlık hizmeti için büromuzun ceza hukuku avukatı ile iletişime geçebilirsiniz.