İş Kanunu’na göre gazetecilerin hakları nelerdir? Gazete ve süreli yayın organları, haber ve fotoğraf ajanslarında çalışma yapmakta olan ve 4857 Sayılı İş Kanunu’nda işçi olarak tanımlanmayan fikir ve sanat çalışanları gazeteci olarak tanımlanmaktadır. Gazeteciler İş Kanunu’na tabi olmayıp 5953 Sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun’a tabidirler. Basın çalışanlarının sahip oldukları haklar İş Kanunu’na göre önemli farklılıklar arz etmektedir.
Bir basın yayın organında çalışanın Basın İş Kanunu’na tabi olabilmesi için söz konusu kurumun devlet kurumu olması zorunlu değildir. Özel televizyon veya radyo kurumlarında çalışan bir kişi de Basın İş Kanunu’na tabi olacaktır. Ancak bu gibi kurumlarda çalışan kişinin yaptığı işin de basınla ilgisi olması gerekmektedir. Örneğin bir kameraman bir ses yönetmeni yahut bir gazete editörü Basın İş Kanunu’na tabi iken bir basın kuruluşunda çalışan aşçı, şoför gibi kimseler İş Kanunu’na tabi olacaktır. İşte, gazetecilerin hakları ile ilgili tüm ayrıntılı bilgiler!
Gazetecilerin Hakları
İş Sözleşmesi
Basın İş Kanunu’na göre yapılan iş sözleşmelerinin yazılı olması zorunludur. Kanuna göre ayrıca iş sözleşmesinde gazetecinin yapacağı işin türü, alacağı ücretin miktarı, gazetecinin kıdemi unsularının yer alması da zorunlu kılınmıştır.
Zamanla işin türünde veya basın işçisinin ücretinde meydana gelecek değişikliklerin, iş sözleşmesine eklenmesi mecburidir.
Şayet gazeteci, mevcut iş yerinde 2 yıllık çalışmasını tamamlarsa terfi ettirilmesi de zorunlu kılınmıştır.
Ücret
Gazetecinin iş sözleşmesinde, aldığı ücretin yazılı olması zorunludur. Ücret her ayın başında peşin olarak ödenmelidir. Ödemeler gazetecinin, özel olarak ücret, prim, ikramiye gibi ödemelerin yatırılması için açılmış olan, banka hesabına yapılmaktadır. Ödemelere ilişkin kuralları belirlemek yetkisi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığından sorumlu devlet bakanına aittir. Bu husus yetkililerin çıkaracağı yönetmelikle belirlenmektedir.
Sözleşmede yazılı çalışma süresi henüz dolmamışken iş sözleşmesi feshedilirse ve fesihte gazetecinin kusuru bulunmuyorsa; peşin alınan ücret ve ödemelerin iadesi zorunlu kılınmamıştır.
Şayet gazetecinin ücreti zamanında ödenmezse; ödemeler geciken her gün için %5 zamlı olarak yapılmaktadır.
Gazetecilerin ikramiyelerine ve özel durumlardaki ücret ödemelerine ilişkin Basın İş Kanunu’nda özel düzenlemeler mevcuttur. Söz konusu düzenlemeler gazeteci ve işveren arasında yapılacak sözleşmeyle arttırılabilirken azaltılmasına yahut bu hükümlerin uygulanmayacağına ilişkin yapılacak gazetecinin aleyhine olacak anlaşmalar geçerli değildir.
İkramiye
Basın işçileri her hizmet yılı sonunda bir aylık ücretleri kadar ikramiyeye hak kazanırlar. Bu ikramiye kanunda; işçinin işverene sağladığı kârın emeğine düşen nispi karşılığı olarak tanımlanmaktadır.
Gazetecinin İş Sözleşmesinde Yazılı Olmayan İşleri
Gazeteciler iş sözleşmesinde yazılı olmayıp da işverenleri tarafından yapılması istenen işler yahut yazılması istenen yazılar için ayrıca ücrete hak kazanırlar. Bu işlere ilişkin yapılan ödemelerin sigorta primlerinin de ayrıca ödenmesi zorunlu kılınmıştır.
Peki, İş Kanunu‘nda yer alan gazetecilerin hakları ile ilgili diğer bilgiler nelerdir?
Askerlikte Ücret Hakkı
Askere giden gazeteci ücret hakkını korumaya devam eder. Ancak bu noktada bir ayrıma gidilmektedir. Eğer gazeteci, muvazzaf askerlik sebebiyle askerlik yapmakta ise, askeriyede olduğu süre boyunca, aldığın son ücretin yarısını almaya hak kazanacaktır. Eğer söz konusu askerlik talim ve manevra sebebiyle askere çağırılmışsa bu halde aldığı son ücretin tamamını almaya devam edecektir.
Şayet gazeteci askerlik süresince, askerlik hizmeti karşılığında bir ücret alıyorsa bu halde gazetecilik maaşı ile askerlik maaşı kıyaslanacaktır. Eğer gazetecilikten dolayı hak kazandığı ücret miktarı daha fazlaysa işveren tarafından aradaki fark ödenecektir. Eğer askerlik ücreti daha fazla ise işverenin askerdeki gazeteciye ödeme yapması gerekmez.
Gebelik Halinde Ücret Hakkı
Peki, gazetecilerin gebelikte ücret hakkı nedir? Kadın gazeteciler gebeliklerinin 7. Aylarından yeni doğan bebeğin 2 aylık olmasına kadar geçen sürede izinli sayılmaktadır. Bu süreçte son aldıkları ücretin yarısı kadar ücretlerini almaya hak kazanırlar. Eğer bebek doğmaz yahut ölü doğarsa, kadın gazeteci bu olayı takiben 1 ay daha izinli kabul edilmektedir.
Cezaevindeki Gazetecinin Ücret Hakkı
Cezaevindeki gazetecinin ücret hakkı nedir? Gazeteci, bağlı olduğu gazetedeki bir yayın sebebiyle tutuklanır yahut hüküm giyerse bu süreçte ücretinin tamamını almaya devam edecektir. Eğer ki tutuklamaya yahut hüküm giymeye sebep olan yayın gazeteci tarafından hazırlanıp bağlı bulunduğu yayın organının muvafakati olmaksızın veya muvafakatini aldıktan sonra gazeteci söz konusu yazıda birtakım değişiklikler meydana getirerek yayınlarsa, bu süreçte ücretini alamayacaktır.
Gazeteci cezaevindeyken, işyerinde diğer basın işçilerine yapılan zam ve yardımlardan faydalanmaya devam edecektir. Gazetecinin mahkumiyeti yahut tutukluluğu iş sözleşmesinin feshinden sonra meydana gelmişse bu durumda gazetecinin işverenden tazminat talep etme hakkı bulunmaktadır.
Yayımı Durdurulan veya Tatil Edilen Medya Kuruluşunda Çalışanların Ücret Hakkı
Yayımı durdurulmuş olan yahut tatil edilmiş olan kuruluşlara bağlı çalışan işçilerin ücretleri 2 ay daha ödenmek zorundadır.
Çalışma Süresi ve Fazla Çalışma
Basın İş Kanunu’nda basın işçilerinin çalışma süresi günlük olarak belirlenmiştir. Kanuna göre çalışma süresi gece ve gündüz ayrı olmak üzere 8 saattir. Günlük 8 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak değerlendirilmektedir. Günlük 3 saatten çok fazla çalışma yapılamamaktadır.
Gazeteci fazla çalışma yaptığı her saat için normal çalışma saat ücretinin %50 fazlasına hak kazanmaktadır. Eğer gazeteci gece çalışması yapıyorsa, fazla çalışma saatleri gece yarısından sonraya denk gelmekteyse bu takdirde her fazla çalışma saati için normal çalışma saatlik ücretinin %100 fazlasına hak kazanmaktadır. Çalışma saatleri küsuratlı ise bu küsuratlı kısım yarım saatten az ise yarım saat, yarım saatten fazla ise 1 tam saat olarak kabul edilerek ücret hesaplaması yapılmaktadır.
Parça başına ücrete hak kazanan yani yazdığı yazı, yaptığı iş başına ücret alan gazeteciler de fazla çalışma ücretine hak kazanabilmektedirler.
Fazla çalışma ücretleri, gazetecinin normal ücretiyle birlikte ödenmek zorundadır. Gününde ödenmeyen fazla çalışma ücretleri her gecikme günü için %5 zamlı olarak ödenmektedir.
Ulusal Bayram ve Genel Tatil ve Hafta Tatili Çalışmaları
Gazeteciye haftalık en az bir gün hafta tatili izni verilmesi zorunludur. Gazetecinin gece çalışması halinde en az iki günlük hafta tatili hakkı bulunmaktadır. Hafta tatilinde yapılan çalışmalar fazla çalışma kapsamında değerlendirilmektedir. Şayet gazeteci hafta tatilini Pazar günü haricinde bir günde yapıyorsa Pazar günleri yaptığı çalışmalar fazla çalışma olarak değerlendirilmez.
Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yapılan çalışmalar ise fazla çalışma olarak değerlendirilmektedir.
Yılık İzin Hakkı
Günlük süreli yayınlarda çalışan ve günlük olmayan süreli yayınlarda çalışan basın işçilerinin yıllık izin hakları Basın İş Kanunu’nda ayrı olarak düzenlenmiştir.
Günlük süreli yayında çalışanlar: Mevcut işyerinde 1 yıllık çalışma süresini doldurmuş olan gazetecinin yıllık izin hakkı; meslekteki kıdemi 1-10 yıl arasında ise 4 hafta, meslekteki kıdemi 10 yıldan fazla ise 6 hafta olarak düzenlenmiştir.
İş Sözleşmesinin Sona Ermesi
Peki, iş sözleşmesinin sona ermesi halinde gazetecilerin hakları nelerdir?
Tarafların anlaşması: Basın işçisi ve işveren her zaman aralarında anlaşma sağlayarak iş sözleşmesini sona erdirebilirler. Anlaştıkları hususlar arasında feshe bağlı alacaklar da bulunabilir. Bu anlaşma kapsamında kanunun gazeteciye sunduğu asgari haklar aleyhe olacak şekilde indirilemez. Gazeteci ile işveren gazetecinin aleyhine olacak şekilde anlaşma sağlasalar dahi gazeteci sonradan dava yolu ile bu haklarını talep edebilecektir.
Tek Taraflı Olarak Sözleşmenin Sona Erdirilmesi- Fesih Bildirimi
Taraflardan her biri her zaman bir fesih bildirimi ile iş sözleşmesini tek taraflı olarak sona erdirebilecektir.
İhbar Süreleri ve İhbar Tazminatı
Taraflar kanunda yazılı ihbar sürelerine uyarak iş sözleşmesini feshetme hakkına sahiptirler. İhbar süreleri; bağlı olduğu basın kuruluşunda 5 yıldan az süredir çalışıyor olan gazeteci için 1 ay, en az 5 yıl ve daha fazla süredir çalışıyor olan işçi için 3 ay olarak düzenlenmiştir.
Haklı bir sebep olmaksızın ihbar sürelerine uymadan iş sözleşmesini fesheden taraf, sözleşmenin karşı tarafına ihbar süreleri nispetinde ücret kadar ihbar tazminatı ödemek zorundadır.
İhbar Süresi Beklenmeksizin İş Akdinin Feshedilebileceği Haller
4857 Sayılı İş Kanunu’nun 18,19,20,21 ve 29. Hükümleri bu hususta basın iş sözleşmelerinde kıyas yoluyla uygulanmaktadır.
Kıdem Tazminatı
Basın İş Kanunu’na tabi çalışanların kıdem tazminatına hak kazanabilmeleri için meslekte 5 yıllık kıdemlerini doldurmaları gerekmektedir. Bu hususun İş Kanunu’ndan farkı kıdem hesaplamasındaki başlangıç tarihidir. İş Kanunu’nda kıdem hesaplaması mevcut işyerindeki çalışma süresi hesaplanırken, basın işçilerinin kıdemleri mesleğe başladıkları süreden itibaren hesaplanmaktadır. Şayet bir basın işçisi kıdem tazminatı almışsa, bundan sonra kıdemi yeni işyerinde çalışmaya başladığı tarihten itibaren hesaplanacaktır. Ancak bu hüküm emredici olmayıp taraflar arasında yapılacak bir sözleşmeyle gazetecinin lehine olacak şekilde değiştirilebilir.
Kıdem tazminatı hesaplanırken; sözleşmesi sona eren işçinin bağlı bulunduğu basın kuruluşunda çalıştığı her yıla karşılık, işçinin en son brüt ücreti üzerinden, bir aylık ücreti olarak hesaplanacaktır. Şayet işçinin çalışma süresi küsuratlı ise ve bu küsurat 6 aydan az ise kıdem tazminatı hesaplamasına dahil edilmemektedir.
Gazetecilerin kıdem tazminatı hesaplamalarında tavan ücret uygulaması bulunmamaktadır.
İşverenin mali durumu yetersizse ve bu yetersizliğin maliye tarafından tespit edilmişse, işveren işçinin kıdem tazminatı alacağını taksitler halinde ödeyebilmektedir. Taksitlendirmede ödeme süresinin bir yılı geçmemesi ve en fazla dört taksit halinde ödeme yapılması şarttır.
İşçinin Ölümü Halinde Kıdem Tazminatı
Gazetecinin ölmesi halinde iş sözleşmesi kendiliğinden sona erecektir. Bu takdirde gazetecinin eşi ve çocuklarına, yoksa bakmakla yükümlü olduğu kimselere, işçinin en son brüt ücretinin 3 katını aşmayacak kıdem tazminatı kadarı, işveren tarafından ölüm tazminatı olarak ödenmektedir.
Ayrıca gazetecilerin özlük hakları, gazetecilerin sosyal hakları, gazetecilerin yasal hakları, iş Kanunu’na göre gazetecilerin hakları gibi ve benzeri konularda daha detaylı bilgi almak için hukuk büromuzun İş Hukuku Avukatı ile iletişime geçerek danışmanlık hizmeti alabilirsiniz.